一种特殊的插入语
一般地说，插入语具有如下两个特点：
一、 它与句中的其他成分没有语法上的关系，如果把它去掉，句子的语法结构仍然完整。
二、 一般要用逗号或破折号把它和句子的其他成分隔开。
例如：
Ŝi mem, vi scias, en multaj aferoj konsentis kun Eŭgeno. (Kabe, 以下略为K)
Pri ŝi mi povus verki volumojn, kaj, kiu scias, eble mi efektive faros. (G. J. Degenkampo, 在下略为D)
但是有一类插入语，如“mi ne scias”，“Dio scias”，“diablo scias”等，它们在句中的用法却很特殊。
请看下列句子：
1. Ili iris al mi ne scias kie.
2. Li iris diablo scias kien.
3. Tiel li agis el Dio scias kia kaŭzo.
4. Ili vivas oni ne scias de kio.
5. Li faris tion pro mi ne scias kia misintenco.
6. Tio estas Dio scias kia kaprico. （录自《Plena Analiza Gramatiko de Esperanto》，以下略为PAG, p. 314）
7. Ĉar tiel grandega kultura progreso ne dependas de mi ne scias kia alta instanco … (G. Wearinghien, Lingvo kaj Vivo, p. 353)
8. Restas al mi iom da espero, ke oni eltrovos ion por pli malpli anstataŭigi la sonorilojn, ekzemple ian objekton el stano, kupro aŭ mi ne scias kio. (D., Taglibro de Anne Frank, 以下略为Tag., p. 89)
9. Por Dio scias kia cel’ sencela tempestas la disputo. (K. Kaloĉay)
10. Ni diskutas pri ia arto, senkonscia krea kapablo, parlamentismo, neceso havi advokatojn kaj la diablo scias pri kio. (Kabe, Patroj kaj Filoj, p. 54)
11. Li venadis oni ne scias de kie kaj malaperadis. (Kabe, La Faraono, I. p. 135)
12. Li rigardis al Memfiso, aŭ la grandegajn multkolorajn kolonojn de la faraona kastelo, aŭ oni ne scias kien. （同上，II.，p. 166）
13. Ili malŝparas sian riĉaĵon oni ne scias por kio. （同上，II.，p. 117）
14. La famo venis oni ne scias de kie. （同上，III.，p. 176）
15. Ĝi estas do vi, kiu elpensis mi ne scias kian malhonoran historion pri mi kaj Felsen ...（Fundamenta Krestomatio，以下略为F.K., p. 164）
16. El tio povas alveni la diablo scias kio. (Zamenhof, 以下略为Z., 转录自PAG，p. 314)
17. Oni bezonas ankaŭ geografion kun kaligrafio kaj kun mi ne scias kio ankoraŭ. (Z., 转录自PAG，p. 314)
这类插入语在形式上有三个特点：
(一)它们与后面的kio, kia, kie等“ki-vortoj”紧密结合在一起，形成一种特殊结构，共同在句中充当一定的语法成分。它们与ki-vortoj结合得如此紧密，以致不可能把它们从句中去掉；如果去掉，句子结构的完整性就要受到破坏。因此，它们与句中的其他成分一般不用逗号隔开；
(二) Kio, kia, kie所用的格要随这种特殊结构在句中的语法作用而定。如果充当主语、表语、或它们的修饰语，则用主格（如例6, 16）；如果充当宾语、宾语的修饰语或表示运动方向的状语，则用宾格（如例2, 12, 15；如果需要用介词，介词一般放在插入语之前（如例1, 3, 5, 7, 8, 9, 17）或放在插入语和ki-vorto之间（如例4, 10, 11, 13, 14）
(三) 因为这种插入语结构主要用来表明说话人在说话时对所说事物知道得还不够确切，所以不管主句的谓语动词用什么时态，插入语中的scii一般要用陈述式现在时。
需要指出，以上这类插入语在世界语中是颇为见的。这种句子结构在西方语言如英语、法语中也不乏其例。遗憾的是，这一语法现象在各种世界语专著中均未得到应有的重视。PAG虽在一则注释中附带举了几个带有这类插入语的例句，但对它们的语法结构和特点只字不提。英、法等西方语言的语法著作如英语的《Essentials of English Grammar》和法语的《Le Bon Usage》对这个问题也都避而不谈。张道真先生编著的《实用英语语法》虽然举了三个带有这类插入语的例句，但接着又认为它们很难说是插入语（参见该书p. 501）。该书还认为“We have been waiting for you heaven knows how long”（我们一个劲儿地等你，不知道等了多久）可以改变成“Heaven knows how long we have been waiting for you”（参见该书p. 501）。这种转换句型的方法虽然能表明两种说法之间在句义上有一定的相似之处，但却不能说明它们之间的差异，更无助于对这类插入语的语法结构的分析。
笔者很早就注意到这类活泼而简练的句式，并在阅读中留意收集这类例句。通过对大量实例的比较和分析，我发现“… scias + ki-vorto”这种特殊结构作为一个整体在意思上相当于相关词表中的词义被强化的对应的不定代词、不定形容词或不定副词，即对应的“i-vorto”（如“mi ne scias kio, kia, kie”分别相当于词义被强化的io, ia, ie），用以强调所说事物的不确定性。那么，带有这种特殊结构的句式究竟是怎样形成的呢？笔者认为这种句子实际上是略去一个不定代词、不定形容词或不定副词的紧缩句。如例14和16就是分别由“La famo venis de ie, kaj oni ne scias, de kie (ĝi venis)”和“El tio povas alveni io, kaj la diablo scias, kio (povas alveni)”紧缩而成的。因为这两个句子中的不定副词“ie”和不定代词“io”的不确指性都分别在其后的“oni ne scias, de kie”和“la diablo scias, kio”中得到强化，所以不如干脆把“ie”和“io”略去，使句子更加紧凑、更加活泼有力。既然“… scias + ki-vorto”这一结构作为一个整体在语法上完全相当于一个对应的“i-vorto”，有人就干脆把介词放在插入语之前，所以例14也可改写为“La famo venis de oni ne scias kie”。这就是为什么介词有时可以位于插入语之前的缘故。
上面谈到，这类插入语一般不用逗号与句子的其他成分隔开。但是，由于它们与ki-vorto结合为一个整体，因而有时也可以用逗号或破折号把它们与句子的其他成分分开。例如：
18. Oni ŝin forkondukis, neniu scias kien.
19. Tiu tago, mi ne scias kial, estis malgaja.
20. La viando kreiĝis, oni ne scias pro kio.
21. Mia sopiro paroli kun iu fariĝis tiel forta, ke mi — mi ne scias kial —elektis por tio Peter. (D., Tag.)
22. Li intencis veturi kun mi renkonte al li, sed li ŝanĝis la decidon, mi ne scias kial. (Kabe, Patroj kaj Filoj, p. 10)
23. Li sentis konfuzon, li mem ne sciis kial.（同上，p. 169）
24. Mi venis ĉi tien, la diablo scias por kio.（同上，p. 178）
25. Komence oni timas, kaj poste venas la kuraĝo, oni ne scias de kie. （同上，p. 187）
26. Mi ne scias kial, oni volis fari aŭtopsion. （同上，p. 194）
27. En la koro de la princo, oni ne scias kial, ekbolis kolero, sed tuj li trankviliĝis. (Kabe, La Faraono, p. 87)
28. Poste, oni ne scias de kie, aperis polica dekestro. （同上，I., p. 209）
29. Ĉi tiu maljunulo, mi ne scias kial, ne amis la virinojn. （同上，II., p. 116）
30. Li estis du aŭ tri semajnojn en la malliberejo, el kiu li lerte forkuris kaj malaperis, oni ne scias kien. (F.K., p. 128)
从上面的例句中可以看出，作状语用的“mi (aŭ: oni) ne scias kial”似乎总是需要与句子的其他成分分开的。
有趣的是，如果插入部分的主语与主句的主语一致，也可以将插入的主语省略，同时将scias改成sciante。这时句子的语法结构就发生了变化：原来的插入语结构变成了以分词副词构成的状语结构。例如：
Ŝi malĝojis, mem ne sciante kial. (Kabe, Patroj kaj Filoj, p. 107)
Al ĉiu ŝi plendas, kaj ŝi iradas tra la domo, ne sciante por aŭ pro kio. (D. Tag., p. 206)
Longe li luktis kun la scienco kaj kun la ekzamenoj, ĝis fine, mem ne sciante kiel, li doktoriĝis.
本文目的是想引起朋友们对这类插入语的研究兴趣，同时也想借此机会给朋友们多提供一些实例，以便大家能在世界语写作和翻译实践中模仿使用。文中针对这一语法现象提出的分析和解释，都是个人的不成熟的看法。不妥之处，敬请指正。
参考书目
1. K. Kaloĉay kaj G. Waringhien, Plena Analiza Gramatiko de Esperanto, 1980
2. Plena Ilustrita Vortaro de Esperanto, 1970
3. Otto Jespersen, Essentials of English Grammar, 1930
4. M. Grevisse, Le Bon Usage, 1955
5. 张道真，《实用英语语法》（第二次修订本），1979
Ipernity: El Popola Chinio
Facebook: EPC El Popola Chinio
Twitter: El Popola Chinio
WeChat: Skani la du-dimensian kodon por legi EPĈ en WeChat
